Wararkii ugu dambeeyay dagaal xalay ka dhacay degmada mahadaay sh dhexe.

Dowladda Itoobiya ayaa markii ugu horreysay ku dhiiratay inay si shaacsan u sheegto inay aqoonsaneyso Somaliland, xilli uu socdo qorshe lagu dhaqan-gelinayo heshiiskii Addis Ababa. Wasiiru-dowlaha Wasaaradda Warshadaha Itoobiya Tarekegn Bulbulta oo qoraal soo dhigay bartiisa X (ex-Twitter) ayaa waxa uu shaaciyay in Itoobiya ay noqon doonto dalkii ugu horreeyay ee aqoonsi siiya Somaliland. “Itoobiya waxay noqon doontaa dalkii ugu horeeyay oo aqoonsi siiya Somaliland, waxaana xigaya inaan yeelano iskaashi dhaqaale iyo mid milatari,” ayuu yiri Tarekegn Bululta, wasiiru-dowlaha wasaaradda warshadaha Itoobiya. Somaliland ayaa dhawaan calaamadisay dhul badeedka ay siinayso Itoobiya, ayada oo madaxweyne Muuse Biixi uu The Economist u sheegay in dhul xeebaadkaas oo dhan 20x20km uu teedsanaan doono Lughaya illaa Bulhar, halkaasi oo Itoobiya ay ka dhisi doonto saldhig ciidamada badda ah. Madaxweynaha Somaliland ayaa sheegay in baahida weyn ee ay u qabaan aqoonsi ay ku qasabtay in ay dhulkaas bixiyaan. “Waxa aanu u halgamaynaa sidii aanu u heli lahayn madax-banaanideena, sida dalalka kale ee qaaradda ay sameeyeen,” ayuu yiri madaxweynd Muuse Biixi. Waxa uu intaas kusii daray “Waxay u baahan yihiin bad sida aan ugu baahanahay aqoonsi. Diyaar ayaan u nahay.” Arrimahan ayaa imanaya xilliabada dhinac ay weli diyaarinayaan heshiiska rasmiga ah. Xitaa haddii ay Itoobiya aqoonsato Somaliland, lama mid ahan in dalal kale ee qaaradda ay ku dayan doonaan. Dalal badan oo caalamka ah ayaa teegeero buuxda u muujiyey Soomaaliya, oo 6-dii June xubin aan joogto aheyn ka noqotay Golaha Ammaanka ee QM. Dowladda federaalka Soomaaliya ayaa sidoo kale heshiis difaac la gashay Turkey, kaasi oo dhigaya in Ankara ay ka ilaaliso cid kasta oo ku soo xad-gudubta madax-banaanida iyo qarannimadeeda.  

Maamul goboleedka Soomaaliyeed ee Puntland ayaa ka hadlay mowqifkiisa ku aadan shirka golaha wadatashiga qaran ee haatan ka socda gudaha magaalada Muqisho, kaas oo uu ka maqan yahay madaxweyne Saciid Cabdullaahi Deni. Wasiirka warfaafinta Puntland, Maxamuud Caydiid Diriri oo la hadlay Dulsar TV ayaa si weyn uga horyimid shirka shalay ka furmay Villa Soomaaliya ee u dhexeeyo dowladda federaalka, dowladaha xubnaha ka ah iyo sidoo kale maamulka gobolka Banaadir. “Qol mugdi ah ayay ku wada jiraan shanta maamul goboleed iyo Villa Soomaaliya, mana ah meel lagu wada-hadali karo” ayuu yiri wasiirka warfaafinta maamul goboleedka Puntland.   Dirir ayaa sheegay in shirkan uu yahay mid uu wato madaxweyne Xasan, isla markaana laga soo saari doono qodobo uu isaga soo qortay, sida uu hadalka u dhigay. “Madasha wax waa tari waysay go’aamada kasoo baxayaa waa wax Xasan uu horay usii qortay, mana loo baahno hadeer Madasha” ayuu mar kale yiri wasiirku. Sidoo lale wuxuuu dhaliilay xubnaha ka qayn-galaya madasha wadatashiga qaran, isaga oo tilmaamay in aanay xallin karin khilaafaadka taagan, sida arrinta Koonfur Galbeed iyo midda Puntand. “Arrin Soomaaliyeed ma xallin karaan, tan Baydhabaa aanay xallin karin, tan Puntland iyo Villa Soomaaliya ayeysan xallin karin” ayuu sii raaciyay. Shirka oo galay maalintii labaad ayaa waxaa looga hadlayaa arrimo xasaasi ah oo ay ugu horreyso arrinta doorashada, waxaana wararka soo baxaya ay sheegayaan inay suurtagal tahay in lagu heshiiyo in muddo kordhin kale loo sameeyo madaxda dowlad goboleedyada oo la gaarsiiyo November 2025-ka, waana qorshe uu wato Xasan Sheekh, madax-goboleedyaduna ay dantooda ka dhex arkaan. Ajendayaasha shirkaan ee aan la sheegin, balse Madaxtooyadu wadato waxaa ka mid ah in la ansixiyo dhismaha guddi qaran oo qaban doona doorashooyinka dalka, iyadoo la kala dirayo guddiyada doorashada ee dowlad goboleedyada. Sidoo kale waxaa la qorsheeyey in shirkaan lagu taageero dib u eegista dastuurka dalka cutubyo kamid ah ay ku sameeyeen xildhibaanada baarlamaanka Soomaaliya iyo in la ansixiyo qodobadii horay loogu heshiiyey ee sheegayey in la qabto doorashooyin dadweyne. Si kastaba, lama oga sida ay suurtagal ku noqon doonto, dadka iyo siyaasiyiinta xil-doonka ahna loogu qanci doono inay xukunka sii joogaan madaxda dowlad goboleedyada mudada dheer kursiga joogay oo horay u sameystay dhowr jeer muddo kororsi.

Faah-faahino dheeraad ah ayaa kasoo baxaya khasaaraha qarax qarax lagu hoobtay oo gelinkii dambe ee shalay ka dhacay degmada Buulo-burde ee gobolka Hiiraan, kaas oo lala eegtay dad shacab ah. Qaraxa oo ahaa mid xoogan ayaa lala beegsaday maqaayad ku taalla bartamaha degmada, waxaana ka dhashay khasaare isugu jiro dhimasho iyo dhaawacba leh. Duqa magaalada Buulo-burde Cabdisalaan Hagar oo la hadlay warbaahinta ayaa sheegay in qaraxa lagu sii diyaariyay maqaayadda, kadibna marka ay dadka isugu yimaadeen lagu qarxiyay, wuxuu ku eedeeyay kooxda Al-Shabaab. Sidoo kale wuxuu xaqiijiyay in weerarkan qaraxa ah ay waxyeelo kasoo gaartay illaa 20 qof oo shacab ah, isla-markaana 5 kamid ah ay liidato xaaladdooda caafimaad. Waxaa kale oo uu intaasi kusii daraya in mid kamid ah dhaawacyada daran uu geeriyooday afarta kalena ay usoo qaadeen magaalada Muqdisho, si loogu dabiibo xaaladdooda caafimaad. Cabdisalaan Hagar oo hadalkiisa sii wata ayaa xusay inay weli wadaan baaris ku aadan weerarka, ayna ku daba jiraan xubnihii soo maleegay, si gacanta loogu dhigay. Xaaladda ayaa hadda ah mid deggan, inkastoo saameynta uu qaraxa gaystay laga dareemayo magaalada Buurde ee gobolka Hiiraan. Magaaladan ayaa kamid ah meelaha uu ka socdo abaabulka dagaalka ka dhanka ah kooxda Al-Shabaab oo weli ka socdo koonfurta iyo bartamaha Soomaaliya.