Qoor-Qoor oo xaalad adag wajahaya iyo siyaasigii labaad oo garabkiisa baneeyay.

Golaha Wasiirrada ee Soomaaliya ayaa kulankoodii khamiislaha ahaa waxaa maanta ay ku meelmariyeen heshiis is-afgarad oo u dhexeeya Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo Dowladda Kenya, kaas oo ku saabsan iskaashiga Dalxiiska. Wasiirka Warfaafinta Dhaqanka iyo Dalxiiska Daauud Aweys ayaa sheegay in heshiiskan is-afgardka uu yahay mid lagu xoojinayo iskaashiga dalxiiska ee labada dal. Waxaa uu intaa ku daray in Kenya ay ka mid tahay dalalka Afrika ee ku fiican dhanka dalxiiska islamarkana ay heshiiskani isku afgarteen. “Heshiiskaan is-afgarad waxaa uu ku saabsan yahay is-afrad u udhaxeeya jamhuuriyadda federaalka ee Soomaaliya iyo jamhuuriyadda Kenya waliba dhinaca dalxiiska,” ayuu yiri Mr Aweys. Wasiirka ayaa sheegay in ay jirto rejo dhaqaale oo mustaqbalka laga qabo dalka Soomaaliya islamarkana ay doonayaan ka faaideysiga fursadaasi. “Dowladda fedraalka ee Soomaaliya iyada oo muhiimad siinaysa adeega dalxiiska iyo rejada dhaqaale ee laga qabo awgeed ayaa waxay soo waday barnaamijyo ku saabsan in dib loo qaabeyo dalxiiskii Soomaaliya,” ayuu yiri wasiir Daa’uud. Dalka Kenya ayaa ka mid ah dalalka qaaradda Afrika ee ku wanaagsan dhanka dalxiiska waxaana sanad kasta soo booqda ku dhawaad 2 milyan oo dalxiisayaal ah. Kenya waxa ay diiwaangelisay 1.96 milyan oo dalxiisayaal ah sannadkii 2023 , sida lagu xusay warbixin uu soo saaray michadka dalxiiska ee dalka Kenya . Wasiirka warfaafinta dhaqanka iyo dalxiiska ayaa xusay in darasad ay sameeyeen uu uga soo baxay in iskaashi dhanka dalxiiska ah lala yeesho dalalka dariska ee ay Kenya ka mid tahay. “Sanadkii hore dowladda waxay ku guuleysatay inay sameyso daraasad ku saabsan dalxiiska Soomaaliya iyo qaabka ugu haboon oo loo hagaajin karo marka darasadaasi waxyaabaha nooga soo baxay waxaa ka mid ah iskaashi inaan la yeelano dalalka sida wayn ugu hormaray dalxiiska ee gobolka gaar ahaan dalalka dariska marka heshiiskan qeyb ayuu arrintan ka yahay,” ayuu intaa ku daray. Maxaa ka mid ah waxyaabaha la iska kaashan doono? Wasiirka Warfaafinta Dhaqanka iyo Dalxiiska Daauud Aweys oo faahfaahin ka bixinayayay ayaa sheegay in dhinacyo badan oo dalxiiska la xiriira ay labada dal iska kaashan doonaan. Mr Aweys ayaa xusay in dhanka tacliinta la xiriirta dalxiiska, suuqeynta iyo cilmi-baarista ay ka mid yihiin meelaha ay iska kaashan doonaan Kenya iyo Soomaliya. “Labada wadan waxay iska kaashan doonaan dhinaca cilmi-baarista, dhinaca suuq geynt dalxiiska dhinaca waxbarshada dalxiiska,” ayuu yiri. Wasiirka ayaa farta ku fiiqay in imikaba Soomaaliya ay leedahay adeegyo dalxiis sida hoteelo waawayn, balse loo baahan yahay in la sii casriyeeyo si caalamka loola jaan-qaado. “Haatan-ba Soomaaliya marka la fiiriyo dhinaca adeegyada dalxiiska way ka jiraan huteelo iyo adeegyo kale laakiin waxaa loo baahan yahay in la casriyeeyo iyaga oo la jaanqaadi kara wadamada hor maray dhanka dalxiiska sida dalalka dariska ay ak mdi yihiin,” ayuu yiri Mr Aweys. Wasiirka Warfaafinta Dhaqanka iyo Dalxiiska Daauud Aweys ayaa shegay in haddii dadal badan la galiyo dib u dhiska dalxiiska Soomaaliya uu dalka saami wanaagsan ka heli karo dhaqaalaha dalxiiska Afrika. “Soomaaliya marka la eego kheyraadka ay leedahay haddii dhinacaasi si wanaagsan loogu jeesto waxaa hubaal ah in ay Soomaaliya ka heli karto saami aad u wanaagsan ee dakhligaasi dalxiiska Afrika,” ayuu intaa ku daray. Ka hor dagaaladii sokeeye waxay Soomaaliya ka mid ahayd dalalka Afrika ee ay dad badan u soo dalxiis tagi jireen.

Somaliland oo ka hadashay wada-hadallada maalmihii lasoo dhaafay Ankara ku dhex-maray Soomaaliya iyo Itoobiya ee natiijo la’aanta kusoo idlaaday ayaa sheegay in wadadaas aan wax looga qaban karin xaaladda taagan. Wakiilka Somaliland ee Kenya Maxamed Barwaani ayaa sheegay in Itoobiya aysan aheyn cidda wax bixisay ee ay tahay Somaliland, sidaas darteedna lagama maarman tahay in lala hadlo Somaliland haddii walaac laga qabo heshiiska badda. “Waxaanu u aragnaa in xalka meel aanu ku jirin laga dayayo, hadii xalka meel aanu ku jirin laga dayana waligeed lama gaarayo,” ayuu yiri Barwaani oo la hadlay warbaahinta maxaliga. Waxa uu intaas kusii daray “Somaliland iyada ayaa Itoobiya heshiis la gashay, iyada ayaa degan oo maamusha badda cas iyo gacanka. Marka inta Soomaaliya ay Itoobiya la hadlayso waa in ay Somaliland la hadasha, waayo anaga ayaa heshiiska galnay.” Sidoo kale waxa uu sheegay in Itoobiya iyo Soomaaliya ay heshiis ka gaari karin ama wax is-fahan ah arrimaha gacanka cadmeed iyo badda Cas, oo uu ku dooday inay si toos ah u maamusho Somaliland, una madax-banaan tahay, wallow uu taasi caalamka u aqoonsaneyn. Barwaani oo wax laga weydiiyay heshiiskii Soomaaliya iyo Jabuuti ku dhex-maray daba-yaaqadda sanadkii hore ayaa eedda dusha ka saaray dowladda dhexe, oo uu sheegay inay ka been abuuratay heshiiskaasi, ayna sheegtay in midnimo lagu heshiiyay, sida uu hadalka u dhigay. “Dowladda Soomaaliya iyadaa ka baxday heshiiska oo sheegtay in midnimo lagu heshiyya, sida si lamid ahna horey waxay Soomaaliya uga baxday dhamaan heshiisyadii la gaaray wada-hadalladdii hore ee labada dhinac.” Wasiiradda arrimaha dibada ee Soomaaliya iyo Itoobiya oo dhawaan isugu tegay dalka Turkiga ayaa wada-hadallo ay Ankara ku yeesheen ku kala kacay, ayada oo dowladda Turkiga sheegtay in markale la isugu soo laaban doono bisha September ee sanadkaan. Dowladda federaalka Soomaaliya ayaa meel adag iska taagay qadiyadda madax-banaanida dalka, iyada oo diiday in dabac ka muujiso go’aankeeddii ahaa in marka hore ay Itoobiya ka laabato is-afgaradka Somaliland, taasi oo weli xukuumadda Abiy ay ka meer-maareyso.