lacago loo yaboohay Dad ku hanti beelay dab ka kacay suuqa weyn ee Jowhar.

Tiro badan oo Kenyan ah ayaa isugu soo baxay bannaanka baarlamanka Talaadadii si ay uga mudaaharaadaan kordhinta canshuuraha muranka dhaliyay, iyadoo booliiska ay adeegsadeen sunta dadka ka ilmeysiisa, islamarkaana ay xireen saddex qof. Dalkan Bariga Afrika ugu dhaqaalaha badan ayaa la daalaa dhacayey xasarado dhanka nolosha ah, ayada oo kuwa dowladda dhaliila ay sheegayaan in ay kasii dari doonto haddii la hir-geliyo canshuur kordhinta la soo jeediyey. Dowladda oo lacag la’aan ay hayso ayaa difaacday tallaabada — oo la filayo in ay soo xareyso 346.7 bilyan oo shilling una dhiganta ($2.7 bilyan) — kuna sheegtay mid lagama maarmaan ah, si loo yareeyo ku tiirsanaanta daymaha dibedda. Dibadbaxa oo loogu magac daray “Qabsashada Baarlamanka” ayaa kuwa abaabulaya waxa ay baraha bulshada ku faafiyeen taleefonada xildhibaanada, ayaga oo dadka ku boorinaya in ay ku qarqaan wicitaan iyo farriin qoraaleedyo, si looga laabta sharciga canshuur kordhinta. Qodobada ugu muranka badan sharciga waxaa ka mid ah canshuurta baabuurta, oo noqon doonta 2.5 boqolkiiba qiimaha gaariga, iyo soo celinta canshuurta rootiga. Falanqeeyayaasha ayaa sheegaya in inkasta oo canshuurtu ay dhaawici karto dhaqaalaha, haddana sharcigan la filayo in uu meelmaro sababo la xiriira aqlabiyadda baarlamaanka ee xisbiga madaxweyne William Ruto. Iyadoo uu jiro khilaaf sii kordhaya oo kala dhaxeeya xubno sare, Ruto ayaa ku baaqay kulan uu xildhibaanadiisa la qaato si ay u taageereen sharciga ka hor doodda baarlamaanka oo billaabanaysa galabnimada Talaadada. Baarlamaanku waa inuu meel mariyo nuqulka ugu dambeeya ee hindise sharciyeedka ka hor 30-ka June. Ruto ayaa xukunka ku yimid 2022 ballan-qaad ah in uu dib usoo nooleyn doono dhaqaalaha, islamarkaana uu lacag ku shubi doono jeebabka danyarta, hase yeeshee siyaasadihiisa ayaa dhaliyey qanacsanaan la’aan baahsan. Waxa uu sare u qaaday canshuurta dakhliga shacabka, iyo lacagta qofka laga doonayo si uu u helo caymiska caafimaadka, isaga oo sidoo kalena laba laabay canshuurta shidaalka oo uu ka dhigay 16% Canshuur kordhintii sanadkii tegay ayaa horseeday dibadbaxyo ay dhigeen mucaaradka, oo qaarkood isu beddelay isku dhacyo dhaliyey dhimasho oo dhex-maray mudaaharaadayaasha iyo booliska.  

Madaxweynihii hore ee dalka, Sheekh Shariif Sheekh oo maanta shir jaraa’id ku qabtay Muqdisho ayaa ka jawaabay su’aal laga waydiiyay sababta ay mucaaradka uga soo horjeedaan guusha dowladda ee dagaalka Al-Shabaab. Shariif oo si adag uga jawaabay su’aashay ayaa sheegay in hannaanka loola dagaalamayo Al-Shabaa uu khaldan yahay, isla markaana laga garan karo sida loo laayay ciidamada Xoogga dalka, sida uu hadalka u dhigay. Madaxweynihii hore ee dowladda KMG ahayd ee ayaa tilmaamay in maanta aysan jirin hal guuto oo ka tirsan ciidanka Xoogga dalka oo la dagaalami karto Al-Shabaab, taasina ay muujineyso sida loo burbriyay ciidanka Soomaaliyeed. “Hannaanka loola diriraayo Al-Shabaab, haddii uu fiican yahay maxaa ciidamada usoo jabeen? mase la socotaa maanta ciidanka milatariga maanta hal guuto oo dagaalami karta in aysan ku jirin?” ayuu ku jawaabay madaxweyne hore Sheekh Shariif. Sidoo kale wuxuu sii raaciyay “Wax badan oo aan rabin inaan halkan ku sheegin dartooda ma rabo inaan kusii socdo ciidanka waa khaldan yahay sida loo maamulay iyo sida loo hoggaamiyay waana sheegeynaa Shabaabna waa kasoo horjeednaa”. Waxaa kale oo uu intaasi kusii daray inay la socdaan qorshe ay wadaan madaxda dalka, isla markaana ay ku sameysanayaan ciidamo gaar ah oo dano ay ka leeyihiin. “Istarakjarka ciidanka oo la beddalo wuxuu muujinayaa in aan laga shaqeyneynin ciidan inuu dhismo oo laga shaqeynaayo awood gaar ah inay dad gaar ah gacantooda kusoo auurto” ayuu mar kale yiri madaxweynihii hore ee dowladda KMG ahayd ee dalka. Waxaa kale oo uu sii raaciyay “Dalkan Janaraalo ayaa soo xukumeen waqti dheer oo ciidanka gacantooda uu ku jiray dadka waxa ay ku joogi karaan waa cadaalad, nina inuusan ku fikirin inuu ciidan gaar ah diyaariyo hub gaar ah qaato si uu wax gaar ah ugu gaaro arrintaas waxaan u maleynaayay in laga soo gudbay maanta inay muuqato saa saankeeda wax aad iyo aad looga xumaado waayay”. Hadalkan ayaaa kusoo aadayo, ayada oo haatan dalka ay ka socdaan howlgallo culus oo ka dhan ah Al-Shabaab, kaas oo lagu xoreeyay dhul aad u ballaaran.

Sida xubno xog ogaal ah ay warbaahunta maxaliga  u sheegeen, Madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ayaa diiday inuu la kulmo Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed. Xasan Sheekh iyo Abiy Axmed ayaa ku wada sugan magaalada Beijing ee dalka Shiinaha, halkaas oo ay uga qeyb galeen shirweynaha iskaashiga Shiinaha iyo Afrika. Madaxweynayaasha Jabuuti iyo Mauritania oo ay weheliyaan guddoomiyaha Midowga Afrika iyo madaxwaynihii hore ee Nigeria Olusegun Obasanjo ayaa la sheegay in ay isku dayeen in ay fududeeyaan wadahadalo ay Shiinaha ku yeeshaan Xasan Sheekh iyo Abiy Axmed. Xubnaha nala wadaagay xogtaan waxay xaqiijiyeen in Xasan Sheekh uu diiday kulankaas, balse Abiy Axmed ayaa daneynayey kulankaas. Dowladda federaalka Soomaaliya ayaa horay ugu adkeysatay in aan wax wadahadal toos ah lagala yeelan doonin Itoobiya haddii aysan Addis Ababa ka laaban is-afgaradkii sharci darrada ahaa ee maamul goboleedka Somaliland uu u saxiixay. Madaxweynaha Soomaaliya ayaa shirweynihii Beijing ka sheegay gardarada Itoobiya, wuxuuna caalamka ku wargeliyey in halista ka jirta gobolka ay sabab u tahay Itoobiya oo heshiis sharci darro ah la gashay maamul goboleed ka tirsan Soomaaliya. Dowladda Soomaaliya oo ka jawaabeysa gardarada Itoobiya ayaa heshiis difaac la gashay Masar iyo Turkiga, waxayna arrintaasi cabsi badan ku abuurtay Itoobiyaanka. Dowladda Soomaaliya ayaa Turkiga ka ogolaatay dhex-dhexaadinta Itoobiya, balse Itoobiya ayaa diiday inay bedesho mowqifkeeda, waxayna dowladda Soomaaliya qaadatay go’aan aysan wadahadal kula geleyn Itoobiya ilaa ay cadeyso inay ka laabatay heshiiskii uu Muuse Biixi u saxiixay.