Itoobiya oo war culus kasoo saartay hubkii lagu boobay Caabudwaaq.

Magaalada Muqdisho waxaa shalay ka dhacay kulan dhex maray guddi xul ah oo ka socday ganacsatada magaalada Muqdisho iyo sidoo kale wasaaradda Maaliyadda Soomaaliya. Kulankaas waxaa looga hadlay cabashooyin ay mudooyinkan qabeen suuqleyda oo ay ugu danbeysay canshuurta iibka 5% ee dhawaan la so kordhiyay. Guddiga ganacsatada ayaa waxaa qaabilay wasiirka maaliyadda XFS iyo sidoo kale masuuliyiin dhanka canshuuraha wasaaradda ah, iyadoo ganacsatadu gudbiyeen cabaqadaha badan ee heysta. Ilo wareedyo ka tirsan ganacsatada ayaa Dulsar TV u sheegay in shirkaas lagu kala tegay gabal dhicii shalay, isagoo ku soo dhamaaday natiijo la’aan. Ganacsatada ayaa xaqiiqsatay in dowladdu aysan diyaar u aheyn in tabashadooda la xaliyo, waxayna shaki geliyeen inay dhici karaan kulamo dambe oo dhinacyadu isugu yimaadaan, markii la eego natiijada shirkii shalay lagu kala tegay. Xogaha ayaa tilmaamaya in wasiirka maaliyadda uu ganacsatada ka diiday codsi ku aadanaa in dib loo dhigo waqtiga loo qorsheeyay bilaabidda canshuurta iibka ee laga jarayo iibkasta oo la sameeyo ilaa inta natiijo laga gaarayo wadahadallada. Ganacsatada ayaa lagu waramayaa in wasiirka maaliyadda ay sidoo kale u gudbiyeen caqabado ka heysta lacago lagu qaado dekadda Muqdisho oo ku dhaca akoonada shaqsiyaad gaar ah, kuwaas oo dhawaan la soo kordhiyay. Shaqsiyaadkaas ayaa la sheegay in loo xiray adeegyo aan horay u jirin oo alaabaha la soo dejiyo la xiriira, laguna dallacayo lacag horleh oo qiimo koror bulshada ku laabta sameynaya. Xaaladda ganacsiga Muqdisho waxaa hadda ku furan guux xoog leh, waxayna ganacsatadu u sheegeen wasiirka maaliyadda in loo baahan yahay muddo bulshada lagu fahamsiiyo qaabka bixintana loogu qorsheyo canshuurta iibka. Ganacsatada la hadashay Dulsar TV ayaa sheegay in codsigooda aysan dheg-jalaq u siin wasiirka iyo kooxdiisa aruurinta maaliyadda u qaabilsan dowladda, isla markaana ay ku rajo xunyihiin inay talo ku yeeshaan qaabka wax u socdaan, maadaama dadka lagu soo rogayo canshuur cusub.

Isbaheysiga Milatari ee u dhaxeeya Soomaaliya iyo Masar ayaa ka socda Geeska Afrika, taas oo Itoobiya si gaar ah uga careysiisay, waxaana jira walaac laga qabo in iskaashigu uu noqdo mid ka badan dagaal afka ah. Xiisaddan ayaa sare u kacday todobaadkan markii ay magaalada Muqdisho ee caasimadda Soomaaliya soo gaareen labo diyaaradood oo nooca C-130 oo laga leeyahay dalka Masar. Tallaabadan ayaa muujineysa billowga heshiiskii horraantii bishii Agoosto la saxiixay markii madaxweynaha Soomaaliya uu booqasho ku tagay magaalada Qaahira. Qorshaha ayaa ah in ilaa 5,000 oo askari oo Masaari ah ay ku biiraan ciidamada cusub ee Midowga Afrika dhamaadka sanadkan, iyadoo 5,000 oo kale la sheegay in si gaar ah loogu daabuli doono. Itoobiya, oo kamid ahayd dalalka caawinayay Soomaaliya marka ay noqoto dagaalka lagula jiro dagaalyahannada xiriirka la leh Al-Qaacida, isla markaana ay Masar isku hayaan biyo-xireen weyn oo ay ka dhistay webiga Niil, ayaa sheegtay in aysan “iska taagnaan doonin, xilli ay dowlado kale qaadayaan tallaabooyin xasillooni darro ku ah gobolka.” Wasiirka gaashaandhigga Soomaaliya ayaa ka jawaab celiyay, isagoo yiri Itoobiya waa inay joojisaa “baroorta” iyadoo qof walba “uu goosan doono wixii uu beertay” taasoo muujineysa xiriirkooda diblomaasiyadeed oo hoos u dhacay muddo bilo ah. Maxay Itoobiya uga xun tahay falcelinta Soomaaliya? Soomaaliya kaliya ma aysan keenin ciidamada dowladda Masar oo kaliya oo Itoobiya ay u aragto cadawgeeda, balse waxay sidoo kale shaacisay in ciidamada Itoobiya aysan ka mid noqon doonin ciidamada Midowga Afrika laga bilaabo bisha Janaayo ee soo socota. Tani waa markii saddexaad ee ciidamo lagu daabulo Soomaaliya tan iyo markii hawlgalka taageerada nabadda ee Midowga Afrika uu bilaabmay, kii ugu horreeyay waxaa la geeyay 2007 bilo kadib markii ciidamada Itoobiya ay ka soo gudbeen xadka si ay gacan uga geystaan la dagaallanka Al-Shabaab, oo markaas gacanta ku haysay caasimadda Soomaaliya. Waxaa jira ugu yaraan 3,000 oo askari oo Itoobiyaan ah oo hoos taga howlgalka Midowga Afrika ee hadda socda, sida ay sheegtay wakaaladda wararka ee Reuters. Toddobaadkii hore, ra’iisul wasaaraha Soomaaliya ayaa sidoo kale sheegay in Itoobiya ay kala baxayso 5 ilaa 7,000 oo askari oo kale oo ku sugan dhowr gobol oo heshiisyo laba geesood ah ay kala saxiixdeen, haddii aysan ka bixin heshiiska dekedda ee ay la gashay Somaliland. Itoobiya waxay taasi u aragtaa dharbaaxo fool ka fool ah, sida uu hadalka u dhigay wasiirkeeda arrimaha dibadda, “wax-u-huriddii ay askarta Itoobiya u galeen Soomaaliya.” Ka bixitaanka ciidamada ayaa sidoo kale Itoobiya ka dhigi doonta mid u nugul weerarada Al-shabaab, sida uu u sheegay Christopher Hockney, oo ah cilmi baare sare oo ka tirsan machadka Royal United Services Institute. Qorshaha la qorsheeyay in ciidamada Masar la geeyo xuduudkeeda bari ayaa sidoo kale Itoobiya ka dhigi doona mid cabsi gaar ah leh, ayuu raaciyay. Masar ayaa u aragta biyo-xireenka Niilka ee Itoobiya oo ku yaal galbeedka dalka khatar jirta, waxayna ka digtay mar hore inay qaadi doonto “tallaabo” haddii ammaankeeda la halis galiyo.

Madaxweyne Xasan Sheekh iyo kooxdiisa ayaa dib usoo faagay qorshe horey u socday oo la xiriiray qabuuraha Afisyoone, kuwaas oo xilligaan ay fadeexad xooggan ka taagan tahay. Inkasta oo culimada sababeeyen ujeedka bixinta maydadka, haddana dowladda waxaa lagu haystaa inay ka maarmi kartay oo ay heli kartay dhulal kale oo la dejiyo ciidanka badda. Taliska madaxweyne Xasan Sheekh waxa uu sheegay in nidaamkii ay xukunka ka qaateen ee Farmaajo inuu mar damacsanaa in qabuurahan deegaan iyo ganacsiyo u beddelo, laakiin ay culimada ka diiday inay u fatwooto, maadaama aan halkaas lagu qabaneynin wax dan-guud ah. Eedeyntan oo abuurtay dood labada dhinac ah ayaa waxaa soo jeediyay wasiirka gaashaandhiga Soomaaliya Cabdulqaadir Maxamed Nuur (Jaamac). Xogo intaas ka dheeri oo soo baxaya ayaa sheegaya in xilligii madaxweyne Farmaajo ay dhulkaan damaacisay mid kamid ah shirkadaha shidaalka ee fadhiga ku leh magaalada Muqdisho, taas oo rabtay inay halkaasi ka dhigto goob ay maraakiibtu ka qaataan shidaalka, maadaama dhulkaasi saaran yahay badda. Xogo kale oo aan weli lagu kalsooneyn waxay sheegayaan inay shirkadaasi ogolaansho ka heshay madaxweyne Farmaajo, balse uu buuq ka yimid dhinaca maamulka gobolka Banaadir. Kooxda madaxweynihii hore Maxamed Cabdullaahi Farmaajo ayaa iska bari yeeshay eedeyntan culus, waxayna dowladda Xasan Sheekh ugu baaqeen inay joojiso fulinta faagida qabuuraha. Dhinaca kale, dowladda federaalka Soomaaliya ayaa si buuxda u beenisay wararka sheegaya in lacago laga qaadayo dadka dib ula baxaya maydadka ehelkooda ku aasna qabuuraha Iskuul Buluusiya. Xubin sare oo u hadlay maamulka gobolka Banaadir ayaa isna sheegay in la xiray hal askari oo ku kacay falkaas lacag qaadashada ah. Dhanka kale, bahda caafimaadka iyo qaar kamid ah Xildhibaannada golaha shacabka ee baarlamaanka Soomaaliya ayaa weli ka digaaya dhibaatada caafimaad ee ka imaan karta dib u faagida qabuurahan, gaar ahaan marka ay gacanta ula tagaan dadka ehelkooda ay halkaasi ku aasan yihiin. Maydadka halkaasi ku aasan waxaa u badan dad xanuuno halis ah u dhintay, sida Corona Virus. Dib u taabadhada maydadka xanuunada u dhintayna waxaa la aaminsan yahay inay xanuuno kale ka dhalan karaan. Dowladda Soomaaliya waxaa loogu baaqay inay arrintaan masuuliyad iska saarto oo haddii aanay go’aankeeda ka laabaneyn inay goobta geyso dhakhatiir, qalab caafimaad, face mask, gacmo gashi iyo daawooyinka jeermiska dila. Dadka ehelkooda halkaasi ku aasan yihiin ayaa maalintii afaraad ku guda jira inay la baxaan maydadka, iyada oo lix cisho ka harsan tahay xilligii ay dowladda u qabatay in halkaasi looga wada saaro maydadka.