Dowladda Puntland oo diiday inay xirto qunsiliyadda Itoobiya ee Garoowe.

Xukuumadda Somaliland ayaa shalay shaacisay inay albaabbada u laabtay Maktabadda Dhaqanka ee dalka Masar ee magaalada Hargeysa. Maktabaddan oo uu ku socday dayactir ayaa waxay ku taallaa meel u dhow Madaxtooyada Somaliland. Wasiirka Arrimaha Dibadda Somaliland Dr Ciise Kayd oo warbaahinta la hadlayay ayaa sheegay in sababo dhanka ammaanka ah loo xiray maktabadda, isla markaana muddo loo qabtay in shaqaalaha ka shaqeynayay ay isaga baxaan Somaliland. “Waxaa jira oo dowladda Somaliland ay aqoonsatya walaacyo amni oo halis ku ah qaranka, sidaa darteed wasaaradda arrimaha dibadda iyo iskaashiga caalamiga ah waxay go’aansatya in lagama maramaan ay tahay in si joogto ah loo xiro Maktabadda Dhaqanka ee Masar, kuwa ka shaqeeynayana dalka laga saaro muddo 72 saacadood ah,” ayuu yiri Ciise Kayd. “Go’aankan ma aha mid fudud, laakiin badbaadada muwaadiniinteenna waa mas’uuliyad qaran oo muhiim ah. Waan ognahay Masar hubka ay kusoo daldashay dowladda Muqdisho oo aan aaminsannahay inay waxyeeleyso nabadgelyada iyo xasiloonida mandiqadda,” ayuu yiri. Dr Ciise Kayd ayaa sidoo kale sheegay inuu soo dhammaaday heshiiskii is afgarad ee badda ee horraantii sanadkan ay kala saxiixdeen Somaliland iyo Itoobiya. Maxay tahay maktabaddan? Maktabaddan oo haatan uun la doonayay in dib loo furo ayaa waxaa ku socday dhisme. Qalabkii iyo buugaagtii lagu furi lahaa ayaa waxay haataan yaallaan Dekedda Berbera, dhawaan ayaana la filayey in la soo raro, sida uu sheegay mid ka mid ah shaqaalaha oo diiday in magaciisa la shaaciyo. Shaqaalaha meesha ka shaqayn jiray ee shaqaale ahaanta ugu qoran ayaa gaaraya ilaa shan. Maxamed Cabdi Daa’uud oo ah taariikhyahan ku nool magaalada Hargaysa ayaa sheegay in markii ugu horreysay ee Masaaridu ay tageen Hargeysa ay tahay qiyaastii bilowgii 1964, iyagoo xilligaas furay madraso bilaash ah. Maxamed oo qudhiisa mar ka mid noqday ardaydii madrasada ayaa yiri: “Iskuulka muddo ayuu socday ilaa 1969. Waxay sidoo kale sameeyeen maktabad wixii ka dambeeyay 1966 meelahaas, waxayna ka fureen meel u dhow Shaleemadii Qaranka Hargeysa oo ay kireysteen.” Maktabadda ayaa waxaa markaa magaceeda la oran jiray Maktabadda Islaamiga ah ee Masar, sida uu sheegay Maxamed. Muddo kadib ayaa maktabadda loo soo wareejiyay meel u dhow madaxtooyada Somaliland, iyagoo dhisme ku waday fooq ilaa labo dabaq ah. “Filimo af Carabi ah ayaa lagu daawan jiray si bilaash ah, si ay dhalinyarada usoo jiitaan. Dhaqan Masaari ah ayay sideen aflaamta, sida dagaallo iyo heesaha iyo qoob ka ciyaarka dalkaas,” ayuu intaa raaciyay. Maktabaddan oo burburkii Soomaaliya kadib isaga guurtay Hargeysa, ayaa waxaa haatan la doonayay in dib loo furo, iyadoo dhismaha uu ku socday casriyeyn. Somaliland ayaa ku amartay injineerrada iyo shaqaalaha inay degdeg isaga baxaan halkaas. Maxamed ayaa sheegay in sababta ay Somaliland u xirtay maktabaddan ay u muuqan karto inay tahay “Kolley Masaaridu waxay u janjeertay dhanka midnimada Soomaaliya marka la eego taariikhdoodii hore,”

Maalintii labaad waxaa xiran goobaha ganacsiga suuqa wayn ee Bakaaraha, sababo la xiriira go’aankii kasoo baxay dowladda ee ku aadan qaadista canshuurta iibka oo shalay ka dhaqan gashay magaalada Muqdisho. Ganacsatada ayaa weli ka cabanaya go’aanka kasoo baxay wasaaradda maaliyadda Soomaaliya, xilli dowladda ay horay u sheegtay in la xaliyay cabashadii ganacsatada. Sawirro laga soo qaaday suuqa ayaa muujinaya albaabada oo wada xiran iyo ganacsatada oo bannaanka fadhisa, waxaana qaarkood ay sheegeen in ay ka cabanayaan canshuurta cusub ee la saaray, taas oo dhan 5%. Xaaladda suuqa ayaa kasii dartay, waxaana la hakiyay dhamman dhaq-dhaqaaqii ganacsi ee ka jiray halkaasi, ayada oo arrintan ay ganacsatada kaga jawaabayaan go’aanka dowladda ee jarista cashuurta iibka. Mid kamid ah ganacsatada oo la hadlay warbaahinta ayaa sheegay in ay dareemayaan culays ay soo saartay dowladda, kaas oo ka dhashay canshuurta cusub ee la saaray. “Waxaan dareemeynaa inuu culayska nagu sii badanayo, waana arrin aan qaadi karin canshuurta cusub ee lasoo rogay” ayuu yiri mid kamid ganacsatada Muqdisho. Sidoo kale wuxuu sii raaciyay “Ninka Marchanti lacag ka jaro EVC-gana wuu ka jari karaa sida xaqiiqda ah marka aan ka hadalno”. Dhinaca kale maamulka gobolka Banaadir oo isna arrintan ka hadlay ayaa ka digay in suuqa uu sii xirnaado, wuxuuna ku goodiyay inuu qaadayo tallaabo deg-deg ah. Si kastaba, lama oga sida ay wax noqon doonaan iyo halka ay ku dambeyn doonto xiisadda ka dhalatay canshuurta iibka ee haatan ka taagan magaalada Muqdisho.

Villa Soomaaliya ayaa mar kale soo jawaabtay, kadib markii ay hadal-heyn xoogan ka dhalatay khudbadd uu Jimcihii madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud ka jeediyay masjidka Madaxtooyada, taas oo uu uga hadlay cabashada kasoo yeereysa dhalinyarada ee ku aadan shiidka ama lacag la’aanta. Agaasimaha Warfaafinta Madaxtooyada Mudane Cabdulqaadir Cali Dige oo qoraal dheer soo saaray ayaa u jawaabay siyaasiyiinta iyo dadka kale ee naqdiyay hadalka madaxweynaha, wuxuna sheegay madaxweynuhu uu kaalinta koowaad kaga jiro kobcinta dhaqaalaha iyo shaqo abuurka dhalinyarada Soomaaliyeed. Sidoo kale wuxuu hoosta ka xariiqay in waddada shiidka looga bixi karo ay aado degmada Jilib oo ah xarunta ugu wayn ee kooxda Al-Shabaab, wuxuuna tilmaamay haddii la xoreeyo ay ka dhigan tahay in laga adkaaday Shabaab, barwaaqana la helayo. Waxaa kale oo uu intaasi kusii daray in 2021-kii ay shaqo la’aanta ay gaartay heerkii ugu sarreeyay, laakiin ay hoos u dhacday 2023-kii, sida uu ku sheegay qoraalkiisa. Hoose ka akhriso:- WADADA LOOGA BAXAYO “SHIIDKA” BARWAAQANA LAGU GAARAYO WAXA AY AADDAA JILIB Madaxweyne Xasan Sheekh waxa uu kaalinta 1-aad kaga jira kobcinta dhaqaalaha iyo shaqo abuurka 24-kii sano ee lasoo dhaafay madaxdii soo maray dalka. Ma ahan ra’yi ee xogta hay’adaha caalamiga ee dhaqaalaha ayaa ka marqaati kacaya. Heerka shaqo la’aanta ayaa hoos u dhacay 0.7% intii u dhaxaysay 2012 iyo 2017, taasoo keentay shaqo abuur gaaraya 105,000. Shaqo la’aanta ayaa gaartay heerkii ugu sarreeyay 2021, laakiin waxay hoos u dhacday 0.6% sannadkii 2023, taasoo keentay in 90,000 oo muwaadin ay shaqo helaan (World Bank). Waxaa intaa dheer, in dhaqaalaha guud ee dalka (GDP) uu kor u kacay, maanta waa 4.2, halka uu ahaa 2.4% sannadkii 2022. Dhaqaaluhu inuu kobco, shaqo la helo, dalku horumaro, Soomaaliya Barwaaqo ah la gaaro waxaa ku hor gudban cadowga 1-aad ee qof walba oo Soomaali ah uu leeyahay oo ah Khawaarijta ku naaxay daadinta dhiiga dadka masaakiinta ah iyo curyaaminta dowladnimada Soomaaliya. MUHIIMADA 1AAD EE DOWLADA Muhiimada 1-aad ee Dowladda uu hogaamiyo Madaxweyne Xasan Sheekh waa in dalka laga ciribtiro argagixisada Al-Shabaab. Waxaana yoolkaas laga gaaray guulo waaweyn oo 800 km looga xoreeyay argagixisada. Todobaatan sano jir asaga oo ah ayuu tuute ciidan u xirtay, 70% waqtigiisana waxa uu ku bixyaa sidii loo gaari lahaa Soomaaliya ka madaxbanaan argagixiso. DAMIIRKA DHALINYARADA KA CABANAYA SHIIDKA Damiirka dhalinyarada ka cabanaya shiidka haddii calaamad su’aal la saaro ma qalad baa? Jimcihii hore waxa ay argagixisada Al-Shabaab weerar bahalnimo ah ku qaadeen dhalinyaro joogay xeebta Liido oo cid ay danbi ka galeen iyo wax ay galabsadeen aysan jirin. Waxa ay markale ku xasuusiyeen in aad xukumantahay oo aad la mid tahay walaalka iyo walaasha xeebta Liido lagu xasuuqay. 3 maalmood kadib dareenka ku kiciyay ee shiidka iyo shaqo la’aanta un ku saabsan maxuu yahay? Sida aad u qabto tabashada oo aad xaq ugu leedahay dowladda ayuu dalkaagana waxa uu kugu leeyahay in aad daafacdo balse waxaa ka horeeya naftaada dilka ku xukuman in aad xariga qoorta ugu jira ka saarto. Haddaba, waxaa ku hortaala labo doorasho: In aad sii ahaato daawade xukuman In aad diyaar u noqoto wajihidda waaqica oo aad garab u noqoto halyeeyada naftooda huraya. Mushaar iyo maamuusba waad ka helaysaa, hadii la guuleysto oo ay dhabowdo riyada dib u curashada Soomaaliya waxaa laga yaabaa in aad ka mid noqoto halyeeyada u halgamay dib u xoreynta dalka ee dugisyada lagu baran doono taariikhdooda.