Dagaal u dhexeya laba Maleeshiyo Beeleed oo ka socda Degaanka Laandheer ee gobolka Galgaduud

Prof. Brook Hailu oo la-taliye sare u ah Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya ayaa ka shifay khatar badan oo ka jirta gudaha Soomaaliya iyo hiigsiga Itoobiyaanku ay ka leeyihiin kala qeybinta Soomaalida. Ninkaan ayaa wareysi uu bixiyey ku sheegay in dowladda Itoobiya ay garab ka heleyso qaar kamid ah maamul goboleedyada Soomaaliya, kuwaas oo sida uu sheegay qarka u saaran inay ku biiraan dalka Itoobiya oo xiriirka u jaraan dowladda dhexe ee Soomaaliya. Sidoo kale wuxuu sheegay in baarlamaanka Soomaaliya ay cod ka heystaan, kaas oo u saamaxaya in maalmaha soo socda ay xilka ka qaadaan Ra’iisul Wasaare Xamsa Cabdi Barre, sida uu hadalkiisa u dhigay. Wareysiga laga qaaday masuulkaan ka tirsan xafiiska Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya ayaa muujinaya in Soomaaliya ay halis ku jirto oo ay ku dhacayso dabinada loo dhigay, hadii dadka iyo siyaasiyiinta Soomaaliyeed aysan baraarugin. La-taliyaha Abiy Axmed ayaa ku faanay inay Itoobiya taageereen shacabka iyo siyaasiyiinta ka soo jeeda gobollada Koonfur Galbeed, Jubbaland iyo Hiiraan State, sida uu ku sheegay wareysigaan dadka gobolladaas wuxuu sheegay inay la dhacdan yihiin qorshaha Itoobiya. Sidoo kale wuxuu sheegay in maamul goboleedka Puntland oo mar hore ay ku kala tageen siyaasadda dowladda dhexe ee Soomaaliya ay hadda ka fekerayaan sidii ay ugu soo biiri lahaayeen Itoobiya. “Xasan Sheekh wuxuu cadaadis kala kulmayaa maamul goboleedyadiisa, wax kasta waa uu ku fashilmay, dhowaana waxaad arki doontaan isagoo tabar dhigay,” ayuu yiri Prof. Brook Hailu oo la-taliye sare u ah Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya. Sidoo kale wuxuu sheegay in baarlamaanka Soomaaliya uu wado qorshe culus oo looga soo horjeedo imaashaha Gobolka ee Ciidamada Masar, kaasi oo suurtagal ka dhigaya in xilka laga qaado Ra’iisul Wasaaraha Soomaaliya, hadii uu ku sii madax-adeygo qorshaha uu ku soo dhaweysanayo Masaarida. Ninkaan oo si yaab leh u hadlay ayaa sheegay in dowladda Itoobiya ay diyaarisay qorshe uu sheegay inay ugu biirayaan maamul goboleedyada qaar, halka tobanaan sano kadibna la arki doono Galmudug iyo HirShabeelle oo ku soo biiraya Itoobiya, sida uu hadalkiisa u dhigay.

Madaxweynaha Dowlad Goboleedka Galmudug, Axmed Cabdi Kaariye (Qoorqoor) ayaa ku baaqay gobol nabadeed oo lagu deminayo colaadda dib uga soo dhex cusboonaatay labada beelood ee Sabtidii ku dagaalamay Gobolka Galgaduud. Madaxweynaha ayaa shalay galab waqooyiga gobolkaasi kula kulmay Odayaasha Dhaqanka iyo waxgaradka labada dhinac, isagoona ku booriyay in ay isla qaataan nabad waarta, lagana fogaado isku dhacyada u dhaxeeya ee ku soo noqnoqday gobolkaasi. Madaxweynaha iyo dhinacyada ayaa isku afgartay in la isugu yimaado gogol nabadeed oo maamulka uu dhigay Magaalada Dhuusamareeb. “Waxaan rabnaa in loo diyaargaroobo go’aankii aan wada qaadanay, gogoshiina lala yimaado ayadoo ka go’an dadka in nabaddaas salka loo dhigo.” Ayuu yiri Madaxweynaha oo intaasi ku daray “Cadow badan bay nabaddu leedahay, waxa dhacayna waan isla ognahay oo wax baa la wada fahmayaa oo wax iska dhacay keliya ma ahanee, wax laga shaqeynayay oo fursad laga dhex raadinayo oo dano siyaasadeed laga leeyahay oo aan ka soo baxeynin meeshee, dadkii ay ra’yigooda sidaas tusay ay tahay aragtidooda sida ay u gaaban tahay iyo sida ay u qariban tahay, ayagaas ayaa waxaan rabnaa inaan Ilaahay ka nabadgalno oo iska qabano, lagana feejignaado meel la joogaba.” Madaxweynaha ayaa yiri “Waxaan rabnaa dhinac walbana inuu xagiisa ku filnaano oo adkeeyo, oo aanay biyo deys yeelan, dhammaadkuna uu noo noqdo, haddii Ilaahay yiraahdo gogoshii oo si buuxdo looga soo qaybgalo. Kala sheegashada, tabashooyinkii iyo dhibaatadii dhacday dooddeedu waxay noo tahay gogoshaas Ilaahay idinkii.” Dhinacyada ayuu kula dardaarmay “Saacaddaas wixii ka dambeeyana nabadda, sidii looga mira-dhalin lahaa wax aan ahayn inaanan la soo qaadin. Dhibkii dhacay iyo wixii ka dhashay gogosheedii iyo goobteedii ayaan u deynaynaa. Yaynaan biyo deys yeelanin, yaysan meel kale ka murgacanin, yaysana nagu soo laabanin.” Isaga oo sii hadlayay ayuu yiri “Maalintii dadka sharta badan talinayeen maanta maaha, laga bilaabo saacaddaas nooma ahan. Kuwa dadka ugu maslaxada jecel, ugu khayrka badan, uguna nabadda jecel kuwaasaa talada iyo arrinkana hormuud ka noqonaya, haddii Ilaahay yiraahdo.” Axmed Cabdi Kaariye, Madaxweynaha Galmudug ayaa beelaha uga digay “Si kastoo wixii dhacay aad u xusuusato, wax xun oo dhibaato ah oo ku soo dhaafay hal shay bay leeyihiin cibro inay noqoto, waxa xuna waa laga qoomameeyaa ee laga qoomameeyo. Wixii kale oo aad ka xusuusato ama aad qalbiga ku qabato way ka sii darayaan. Meeshaas duurka ah aan waxba oolin oo waxba lagu kala qaadeyn dadkii nooga dhintay nasiib darro ka weyn ma ay jirto, dembi la geli lahaana hadde dil qof Muslim ah oo la dilo, dembiyada dembi la galo bacdal shirki waa dembiga ugu weyn.” Dhanka kale Madaxweynaha Galmudug ayaa ku waramaya in hay’adaha ammaanka ay hayaan caddeymaha kuwii dhibaatada ka shaqeeyay ee colaadda huriyay, dhaqaalahana ku bixiyay, isla-markaana ay laamaha amnigu soo bandhigi doonaan. “Waxyaabaha dhacay hay’adaha baarista kuli waa hayaan, meelo badan oo waxyaabaha dhacay ka mid ah caddeyntooda ayaa la hayaa dadkii waxaas ka shaqeeyay, colaadda huriyay, xoolana ku bixiyay caddeyntooda waa la hayaa, waana la soo bandhigi doonnaa waqtiga ku habboon, haddii Ilaahay yiraahdo. Hay’adaha amniga ayaa soo bandhigi doona, loogana hari maayo.” Ayuu yiri Madaxweynuhu. Madaxweynaha ayaa hadalkiisa ku xoojiyay “Waxaa la mid ah dadka farriimaha xun ee waalida iyo dhaqan xumada kulansaday waxa Warbaahinta marinaya, ayagana waa la diiwaangeliyay, hay’adaha amniga kuli waa u qoran yihiin, loogana hari maayo, haddii Ilaahay yiraahdo.” Madaxweyne Qoorqoor ayaa Somaliya ku qeexay dalka qura ee caalamka ee wax laga dhageysto sida uu yiri dadka waalwaaalan, isagoo tusaaleynayay sida bulshadu ugu nugushahay in lagu jiheyn karo wax aan dantooda ahayn. “Nin shiikh ah ayaa wuxuu yiri Somaliya ayaa ka jirta meel dadka waalwaalan laga dhageysto. Adduunka dadka waalan wax waalan ayaa loo yaqaanaa oo lama dhageysto. Somaliya waxa waalwaalan ayaa la dhageystaa, waxa aan damiirka lahayn ayaa la dhageystaa, waxa aan aan xishooneyn ayaa la dhageystaa.” Ayuu yiri Qoorqoor. Dagaalka beeleedka Sabtidii ka dhacay deegaanka Laandheer ayaa inta la ogyahay waxaa ku dhintay ugu yaraan 55 qof, 155 kalena ay ku dhaawacantay. Dagaalkan oo uu dhaxeeyay laba maleeshiyo beeleed oo ka soo kala jeeda Degmooyinka Caabudwaaq iyo Xeraale ayaa salka ku haya dhul deegaameyntiisa la kala xigsanayo. Madaxtooyada Galmudug ayaa ku guuleysatay in ciidamo kala dhex dhigto, iyadoona ay socdaan dadaalada lagu doonayo in lagu dhameeyo dagaalkan. Dagaalkan ugu dambeeyay ayaa daba socdo mid kale oo bishii hore dhinacyada dhex maray, markaas oo malaha laga gaabiyay in si toos ah loogu istaago deminta colaadda, sharcigana lala tiigsado kuwii bilowgiiba ka shaqeeyay in beeluhu dagaalamaan. Gobolada Dhexe ayaa waxaa aad ugu soo badanaya isku dhacyada u dhaxeeya dadka reer miyiga ee la xiriira lahaanshiyaha dhuleed, daaqa, waraabka iyo dilalka aanooyinka xagga beelaha.    

Madaxweynaha Somaliland, Muuse Biixi Cabdi oo si weyn loogu soo dhaweeyay magaalada Boorama ee xarunta gobolka Awdal ayaa dhaq-dhaqaaq xoogan ka bilaabay halkaasi, si uu xal ugu helo tabashada reer Awdal. Muuse Biixi oo khudbad u jeediyay dadweynihii soo dhaweeyay ayaa ka hadlay arrimo ku aadan xiisadda kala dhalatay heshiiska badda ee uu maamulkiisu la galay dowladda Itoobiya. Madaxweynaha Somaliland ayaa xiisadda dab kusii shiday, wuxuuna weerar afka ah ku qaaday dowladda federaalka ee hoggaamiyo madaxweyne Xasan Sheekh Maxamuud. Biixi ayaa mar kale ku celiyay diidmadooda Masar, wuxuuna ku eedeeyay in dowladda Soomaaliya inay u yeeraneyso hadal dowlad, laakiin aanay wax u dhimi doonin Somaliland. “Maanta buuqa jiro ee Xamar waddo ama Masaari u yeer ama Mareykan u yeer ama Ruush ub yeero oo Somaliland dib u ogolaan meyso in Xamar looga taliyo, waayo taariikhda ayaa ataa tuseyso waxa ay qabsatay inta ay is maamuleysay” ayuu yiri madaxweynuhu. Sidoo kale waxa toos ula hadlay shacabka Boorama, maadaama indhowaanagan ay xaalado kacsanaan ah ka jireen magaaladaasi, isaga oo ugu baaqay inay ilaaliyaan amniga, wadajirkooda  iyo qaranimada Somaliland, “Nimcadaan aynu haysano waa qaranimadaan waa isku tashiga waa nabadda” ayuu mar kale yiri isaga oo la hadlayay reer Boorama. Sidoo kale wuxuu sii raaciyay “Waynu u duceyneynaa gobollada bariga waxaan ugu duceyneynaa in Ilaahey nabad ka xasiliyo oo ay ku gudbaan xaaladda ay ku jiraan”. Hadalkan wuxuy kusoo aadayaa, ayada oo weli halkeedii ay tahay xiisadda badda, isla markaana ay kasii dartay xaaladda gobolka, kadjb markii lagu kala kacay wada-hadalladii Anakara ee u dhexeeyay Soomaaliya iyo Itoobiya.