Guluf dagaal ka kadhan ah ururka alshabaab oo bilaabmay iyo ciidamada dowlada oo lawareegay degmooyin hor leh.

Wararka naga soo gaarayo gobolka Jubbada Hoose ayaa sheegaya in xalay maleeshiyaadka Al-Shabaab ay weerar rogaal celis ah ku qaadeen deegaanka Buula Xaaji oo ay maalin kahor qabsadeen ciidamada dowladda iyo kuwa daraawiishta ee maamulka Jubbaland, isla-markaana uu aad ugu farxay ra’iisul wasaaraha Soomaaliya oo soo dhaweeyay xoreynta deegaankaasi. Xubno ka tirsan kooxda ayaa lasoo wariyay in weerar aarbushaad ah ay ku qaadeen deegaankan oo hoostaga magaalo xeebeedka Kismaayo, waxaana kadib xigay dagaal kooban oo dhex-maray labada dhinac. Iska hor imaadka dhex maray ciidamada huwanta iyo Al-Shabaab oo socday muddo daqiiqado ah ayaan la ogayn khasaaraha ka dhashay, waxaana dib loo celiyay dagaalyahanadii weerarka soo qaaday. Saraakiisha hoggaamineysa ciidamada ku sugan Buula Xaaji ayaa sheegay in weli ay joogaan magaalada, ayna wadaan howlgallo ay ku baacsanahaan xubnaha weerarka soo qaaday oo ka baxsaday goobta. Deegaankan ayaa waxaa horay u tagay mas’uuliyiin ka tirsan  dowlad goboleedka Jubbaland iyo saraakiil ciidan, si ay u dhiirogeliyaan ciidamada xoreeyay halkaasi. Sidoo kale ra’iisul wasaaraha Soomaaliya, Xamza Cabdi Barre oo ka hadlay qabashada Buula Xaaji ayaa u hambaleeyay ciidamada dowladda iyo kuwa Jubbaland ee fuliyay howlgalka looga adkaaday Al-Shabaab. Waxaan ku ammaanayaa Ciidammada Halyeeyada Qaranka ee sida geesinimada, Dadaalka iyo Daacadnimadu ku jirto uga xoreynaya Khawaarijta deegaanada fara kutiriska ah ee ay gacanta ku hayaan” ayuu horay u yiri ra’iisul wasaaruhu. Xaaladda ayaa weli kacsan, waxaana weli ciidamada ay kusii siqayaan deegaano horleh, iyaga oo kaabiga ku haya degmada Badhaadhe oo weli gacanta ugu jirto kooxda Al-Shabaab. Jubbooyinka ayaa kamid ah meelaha ay ku xoogan yihiin maleeshiyaadka Al-Shabaab, waxaana haatan ku wajahan wajiga labaad ee howlgallada xoreynta ee ka socda gudaha dalka.    

Xildhibaannada golaha wakiilada Somaliland ayaa maanta kulan aan caadi ahayn ku yeeshay magaalada Hargeysa, kaas oo ujeedkiisu ahaa maamuus ka xayuubinta Xildhibaan Maxamed Abiib Yuusuf Jaamac oo dacwad culus ay kusoo oogtay xeer-ilaalinta Somaliland. Kiiska Maxamed Abiib ayaa waxaa kasoo kordhay arrin aan la fileyn, kadib markii soo jeedinta xeer-ilaaliyaha guud uu ka horyimid guddiga joogtada ah ee golaha wakiilada. Warbixin lala wadaagay xildhibaannada, sidoo kalena loo dusiyay warbaahinta ayaa lagu shaaciyay go’aankka guddiga, waxaana lagu sheegay in soo jeedinta xeer ilaaliyaha ee ku aadan maamuus ka xayuubinta Maxamed Abiib ay tahay mid sharci darro ah. “Haddaba guddidu iyada oo ka duuleyso asbaabaha kor ku xusay waxay golaha wakiilada u xaqiijineysaa in soo jeedinta xeer-ilaaliyaha guud ee ah maamuus ka xayuubinta Mudane Maxamed Abiib Yuusuf Jaamac ay tahay mid aan sharci ahayn isla markaana ay ka hor imaaneyso mas’uuliyadda xil-gudasho ee mudanayaasha ee ku tilmaaman dastuurka iyo xeer hoosaadka golaha wakiilada xeer.lr.01/2021″ ayaa lagu yiri go’aanka kasoo baxay guddiga golaha wakiilada ee maamulka Somaliland. Guddiga ayaa sidoo kale xubnaha golaha wakiilada ugu baaqay inay ka dhiidhiyaan arrintan, isla markaana ay cod ku diidaan soo jeedinta xeer-ilaaliyaha guud. “Sidaas aawgeed waxaannu mudanayaasha golaha usoo jeedineynaa inay nagu raacaan isla markaana ay cod ku diidaan soo jeedinta xeer-ilaaliyaha guud” ayaa lasii raaciyay. Intaas kadib guddoomiyaha golaha wakiilada Somaliland, Yaasiin Xaaji Maxamuud Xiir (Faratoon) ayaa soo xiray fadhigii aan caadiga ahayn ee guluhu u balansanaa in go’aan lagaga gaadho dacwaddii xildhibaan Maxamed Abiib kadib markii uu goluhu buuxsami waayay kooram la’aan, waxaana lagu ballamay inay dooddu halkeeda kasii soconeyso. Abiib oo haatan ku sugan Boorama ayaa xeer-ilaalinti waxa ay u heysataa eedaymo ay ku jirto in mas’uuliyiinta ka tirsan Saafaradda Soomaaliya ee dalka Jabuuti uu la kulmay iyo in arrimaha ciidamada Somaliland uu ka hadlay. Sidoo kale Xildhibaan ayaa horay u tagay dalka Jabuuti dabayaaqadii bishii May ee sanadkan, wuxuuna safarkaas xaqiijiyey maalmo ka hor mar uu warbaahinta la hadlay, isagoo sheegay in Jabuuti uu Passapor ka soo qaatay.

Golaha Wasiirrada ee Soomaaliya ayaa kulankoodii khamiislaha ahaa waxaa maanta ay ku meelmariyeen heshiis is-afgarad oo u dhexeeya Dowladda Federaalka Soomaaliya iyo Dowladda Kenya, kaas oo ku saabsan iskaashiga Dalxiiska. Wasiirka Warfaafinta Dhaqanka iyo Dalxiiska Daauud Aweys ayaa sheegay in heshiiskan is-afgardka uu yahay mid lagu xoojinayo iskaashiga dalxiiska ee labada dal. Waxaa uu intaa ku daray in Kenya ay ka mid tahay dalalka Afrika ee ku fiican dhanka dalxiiska islamarkana ay heshiiskani isku afgarteen. “Heshiiskaan is-afgarad waxaa uu ku saabsan yahay is-afrad u udhaxeeya jamhuuriyadda federaalka ee Soomaaliya iyo jamhuuriyadda Kenya waliba dhinaca dalxiiska,” ayuu yiri Mr Aweys. Wasiirka ayaa sheegay in ay jirto rejo dhaqaale oo mustaqbalka laga qabo dalka Soomaaliya islamarkana ay doonayaan ka faaideysiga fursadaasi. “Dowladda fedraalka ee Soomaaliya iyada oo muhiimad siinaysa adeega dalxiiska iyo rejada dhaqaale ee laga qabo awgeed ayaa waxay soo waday barnaamijyo ku saabsan in dib loo qaabeyo dalxiiskii Soomaaliya,” ayuu yiri wasiir Daa’uud. Dalka Kenya ayaa ka mid ah dalalka qaaradda Afrika ee ku wanaagsan dhanka dalxiiska waxaana sanad kasta soo booqda ku dhawaad 2 milyan oo dalxiisayaal ah. Kenya waxa ay diiwaangelisay 1.96 milyan oo dalxiisayaal ah sannadkii 2023 , sida lagu xusay warbixin uu soo saaray michadka dalxiiska ee dalka Kenya . Wasiirka warfaafinta dhaqanka iyo dalxiiska ayaa xusay in darasad ay sameeyeen uu uga soo baxay in iskaashi dhanka dalxiiska ah lala yeesho dalalka dariska ee ay Kenya ka mid tahay. “Sanadkii hore dowladda waxay ku guuleysatay inay sameyso daraasad ku saabsan dalxiiska Soomaaliya iyo qaabka ugu haboon oo loo hagaajin karo marka darasadaasi waxyaabaha nooga soo baxay waxaa ka mid ah iskaashi inaan la yeelano dalalka sida wayn ugu hormaray dalxiiska ee gobolka gaar ahaan dalalka dariska marka heshiiskan qeyb ayuu arrintan ka yahay,” ayuu intaa ku daray. Maxaa ka mid ah waxyaabaha la iska kaashan doono? Wasiirka Warfaafinta Dhaqanka iyo Dalxiiska Daauud Aweys oo faahfaahin ka bixinayayay ayaa sheegay in dhinacyo badan oo dalxiiska la xiriira ay labada dal iska kaashan doonaan. Mr Aweys ayaa xusay in dhanka tacliinta la xiriirta dalxiiska, suuqeynta iyo cilmi-baarista ay ka mid yihiin meelaha ay iska kaashan doonaan Kenya iyo Soomaliya. “Labada wadan waxay iska kaashan doonaan dhinaca cilmi-baarista, dhinaca suuq geynt dalxiiska dhinaca waxbarshada dalxiiska,” ayuu yiri. Wasiirka ayaa farta ku fiiqay in imikaba Soomaaliya ay leedahay adeegyo dalxiis sida hoteelo waawayn, balse loo baahan yahay in la sii casriyeeyo si caalamka loola jaan-qaado. “Haatan-ba Soomaaliya marka la fiiriyo dhinaca adeegyada dalxiiska way ka jiraan huteelo iyo adeegyo kale laakiin waxaa loo baahan yahay in la casriyeeyo iyaga oo la jaanqaadi kara wadamada hor maray dhanka dalxiiska sida dalalka dariska ay ak mdi yihiin,” ayuu yiri Mr Aweys. Wasiirka Warfaafinta Dhaqanka iyo Dalxiiska Daauud Aweys ayaa shegay in haddii dadal badan la galiyo dib u dhiska dalxiiska Soomaaliya uu dalka saami wanaagsan ka heli karo dhaqaalaha dalxiiska Afrika. “Soomaaliya marka la eego kheyraadka ay leedahay haddii dhinacaasi si wanaagsan loogu jeesto waxaa hubaal ah in ay Soomaaliya ka heli karto saami aad u wanaagsan ee dakhligaasi dalxiiska Afrika,” ayuu intaa ku daray. Ka hor dagaaladii sokeeye waxay Soomaaliya ka mid ahayd dalalka Afrika ee ay dad badan u soo dalxiis tagi jireen.